بازکاوی فرایند فتوح اسلامی‌در ماوراءالنهر در عصر اموی

بازکاوی فرایند فتوح اسلامی‌در ماوراءالنهر در عصر اموی[1] کورش صالحی[2] حبیب زمانی محجوب[3] چکیده سرزمین خراسان به دلیل ظرفیت‌های فرهنگی و موقعیت جغرافیایی از دیرباز کانون حماسه‌های کهن ایرانی بوده است. استقامت در برابر مهاجمان صحراگرد، در یک روند پایدار و متداوم‌‌، توانایی حفظ هویت را در این سرزمین افزوده است. مقاومت‌های نظامی‌در برابر دشمنان مهاجم به روزگار ساسانیان باز می‌گردد. تاسیس پادوسبان شرق و پست کلیدی مرزبانی دهقانان مؤید این مدعاست. فتح این سرزمین توسط مسلمانان و درپی آن ورود اسلام در عصر امویان یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخی این سرزمین را رقم زد. اگرچه تاریخ ورود مسلمانان به خراسان به عصر خلیفه سوم باز می‌گردد، لیکن سیطره قطعی مسلمانان بر ماوراءالنهر تا نیمه دوم عصر امویان به تاخیر افتاد و سرانجام شهرهای آن به زیر چمبره‌ی فاتحان مسلمان در آمد وآخرین شهرهای آن مکانی مناسب برای زمین گیر شدن فاتحان مسلمان و اتمام فتوح اسلامی‌در مرزهای ماوراءالنهر شد. آنچه مقرر است در این مقاله مورد بررسی قرار گیرد یافت پاسخ‌ این پرسش اساسی است که: دلایل کندی فتوح ماوراءالنهر چه بود؟ بی‌شک پیش درآمد این پژوهش مطالعه‌ی فرایند فتوحات اسلامی‌در خراسان بزرگ و سرحدات ماوراء‌النهر به شیوه‌ی توصیفی است و پس از آن با رویکردی تحلیلی به جستجوی دلایل کندی فتوح اسلامی‌ و سرانجام زمین گیر شدن فاتحان مسلمان در این سرزمین پرداخته شده است.   [1]. تاریخ دریافت26/3/91، تاریخ پذیرش 28/9/91 [2]. استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان، گروه تاریخ، زاهدان، ایران. [email protected] [3]. دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. [email protected]